“کاشت کینوا”
مهمترین مشکلی که امنیت غذایی کشور را تهدید میکند کمبود منابع آب کشور است. حبوبات و غلات به علت پراکندگی کشت و گستردگی مصرف، بخش مهمی از غذای انسان را تشکیل میدهند، کاشت گیاه کینوا شرایط خاصی را میخواد که در این مقاله به آن میپردازیم
اما در این بین فقط چند خانواده خاص با اختلاف در سراسر جهان مصرف میشوند. کینوا که به عنوان یکی از مهمترین شبه غلات در دنیا مطرح شده است،. حائز ویژگیهای منحصر به فردی در کشت و عملآوری است که در سراسر جهان بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اين گياه از سال 1978 براي اولين بار در كلرادو آمريكا به صورت تجاري کشت شد. و خوشبختانه در حال حاضر در بیش از 100 کشور بخصوص کشور ایران کشت میشود.
امروزه با گسترش فعالیت بشر رقابت بخشهای مختلف کشاورزی، بهداشت و صنایع بر سر مزارع آبی مناسب افزایش یافته است. و قطعا با این روند منابع آب بخش کشاورزی دچار آسیب جدی خواهد شد. یکی از راه های مقابله با این بحران مدیریت آبیاری، بهرهوری آب و تغییر الگوی کشت است بطور مثال در مناطقی با که کمبود آب شیرین مواجه هستند. گیاهان غیرمعمول یا همان شورزیستها را جایگزین کنند.
کینوا گیاهی دولپه، یکساله بهاره و شبه غله است، که منشا آن کشور بولوی و پرو است.
کینوا که به مادر غلات معروف است. جزء خانواده تاج خروس بوده و شرایط رشد آن شبیه اسفناج میباشد. کینوا یک گیاه شورزیست اختیاری است و قادر است تا شوری نزدیک به شوری آب دریا(40دسی زیمنس برمتر) را تحمل کند. این گیاه در مناطق معتدل یا نیمه گرمسیر تا زمانی که دما 35 درجه سانتی گراد است رشد میکند.
در ایالات کلروادو نشان داده شده که دمای بالاتر از 35 درجه سانتی گراد باعث نازایی آن می شود.
کینوا
کینوا گیاهی است بسیار مقاوم، دارای ریشههای قوی، عمیق و منشعب شیری رنگی است. که بسته به ارتفاع گیاه تا عمق 5/1 متر در خاک نفوذ میکند. ساقهی این گیاه استوانهای شکل است و طول آن بسته به نوع گونه گیاه و شرایط محیط کشت آن بین 5/0تا 5/2 متر متغییر است. در داخل ساقه فیبر و مغز سفید مایل به کرم وجود دارد که در اوایل رشد گیاه حجیم و نرم است اما در طول دوره بلوغ تو خالی و اسفنجی میشود.
ساقه کینوا اغلب به رنگهای سبز، زرد، بنفش تیره و یا قرمز است. برگهای کینوا شبیه اسفناج است، در واقع به صورت صاف یا دندانهدار و دارای کرک میباشد. که اغلب در گیاهان جوان سبز رنگ هستند. اما زمانیکه بالغ میشوند به رنگ زرد، بنفش یا قرمز در میآیند. مهمترین بخش کینوا دانه آن است. که فندقی شکل بوده و گاهی ممکن است بصورت استوانهای، عدسی، مخروطی و یا بیضوی شکل نیز باشد که در رنگهای متنوعی از سفید تا تیره وجود دارند. قطر این بذرها حدودا 2 میلیمتر است که در گل آذین خوشهای قرار دارند. به طور کلی سه نوع گل آذین در کینوا وجود دارد، 1.کلافی یا کلوخهای(کلاف حاوی گل یا دانه) 2.حد واسط 3.تاج خروسی.
تحقیقات بهدست آمده نشان میدهد که تمام گلها در گل آذین از زمان شروع گل دهی 12 تا 15 روز باز هستند. پوسته بذر کینوا حاوی ساپونین میباشد که مقدار آن در ژنوتیپهای مختلف متفاوت است. و با توجه به تلخ بودن آن و اثرات سوء تغذیهای که دارد لازم است پس از برداشت برای مصرف غذایی با انجام پوستگیری و شستشو، ساپونین زدایی شود.
عملیات زراعی مناسب کینوا
کینوا گیاهی بسیار سخت و مقاوم در برابر بیآبی، خشکی و همچنین شوری زمین است و به شرایط آب و هوایی و تغذیه خاصی نیاز ندارد. تغيير آب و هواي ايران به سمت گرم و خشك و شور شدن .تدريجي خاكهاي زراعي كشور از يك سو و تحمل بالاي گياه کینوا از سوی دیگر، بيانگر منطقي براي استفاده از آن به عنوان يك گياه مناسب براي رسيدن به كشاورزي پايدار، تغذيه مناسب و توليد صنعتي است بنابر این در بسیاری از نقاط ایران قابل کشت و بهترین گزینه برای بیابان زدایی است.
کینوا گیاهی خود گرده افشان است و در بعضی از مواقع 10 تا 15 درصد دگرگرده افشانی میکند. طول دوره رشد این گیاه بسته به شرایط آب و هوایی، خاک، درجه حرارت و… بین90 تا 125 روز متغییر است.
• خاک و زمین مناسب
کینوا را در انواع مختلف خاک و با طیف گستردهای از pH در محدوده 5/4 تا 5/8 میتوان کشت نمود. این گیاه در خاکهایی با ساختمان و بافت نامناسب نیز رشد. و تولید دانه میکند اما ممکن است عملکرد آن در حد قابل قبول نباشد. در عین حال مناسبترین خاک برای کاشت این گیاه خاک شنی و لومی است اما در خاکهای فقیر با زهکش پایین محصول قابل قبولی نیز برداشت میشود.
• زمان کاشت
از مهمترین عملیات زراعی، تاریخ کاشت گیاه برای رسیدن به حداکثر عملکرد آن است. برای کاشت کینوا با توجه به تنوع آب و هوایی موجود در مناطق مختلف کشور و بسته به نوع ژنوتیپ(حساسیت یا عدم حساسیت به طول روز، زود رسی و …) تاریخهای کشت مختلفی در مناطق مختلف کشور توصیه میشود. به طور کلی میتوان دو فصل کشت برای این گیاه در نظر گرفت: مناطق کشت بهاره و مناطق کشت پاییزه.
*کشت بهاره کینوا:
مناطق معتدل و معتدل سرد کشور در گروه مناطق کشت بهاره قرار میگیرند. و با توجه به منطقه مورد نظر زمان کشت میتواند متغییر باشد. در مناطق سرد از اردیبهشت ماه تا خرداد، مناطق معتدل سرد از فروردین تا اردیبهشت، مناطق معتدل. گرم مانند ورامین و سمنان اسفند تا فروردین و مناطق گرم همچون یزد و شهرستان خرامه از بهمن ماه تا اسفند کشت میشود. توجه کنید که در کشت بهاره خاک ورزی اولیه زمین باید در پاییز انجام شود. چرا که خیس بودن زمین در بهار میتواند مانع آمادهسازی و کشت به موقع آن شود.
*کشت پاییزه کینوا:
مناطق گرمسیری کشور به ویژه مناطق جنوبی مانند شهرستانهای خوزستان، بوشهر، ایرانشهر و … در این گروه قرار میگیرند. زمان کشت بذر پاییزه از شهریور ماه تا اواخر آبان متغییر است همچنین عملیات آمادهسازی زمین باید در اولین فرصت انجام شود. دقت داشته باشید که عملیات شخم در خاکهای خیس و یا خشک، علاوه بر خسارت جبرانناپذیر به بافت خاک، موجب ایجاد کلوخههای درشت در مزرعه شده. که برای کشت محصولات دانه ریز همچون کینوا اصلا مناسب نمیباشد. به طور کلی با توجه به اقلیم های مختلف و درجه حرارت، زمان کاشت و برداشت برای هر منطقه متفاوت است.
• تراکم کاشت
با توجه به وزن هزار دانه و شوری آب آبیاری، بین 5 تا 10کیلوگرم بذر در هکتار نیاز است. و بهترین تراکم کاشت برای این گیاه 60 تا 80 بوته در مترمربع است. توجه کنید که تراکم بالا موجب افزایش آفات میشود. همچنین برای رسیدن به سطح سبز با آب شیرین 5 کیلوگرم بذر در هکتار و فاصله ردیف 30 سانتی متر مناسب است.
• روش کاشت
کینوا را میتوان به روشهای ردیفی، مخلوط، دستپاش و کپهای کشت نمود البته که امروزه کینوا بصورت مکانیزه کشت میشود و تمام ادواتی که کشت محصولات دانه ریز را انجام میدهند میتوانند برای کشت کینوا مورد استفاده قرار گیرند.
برای کاشت کینوا پس از آماده سازی زمین و افزودن 150 کیلوگرم اوره و 50 کیلوگرم فسفات به خاک میتوان کشت بذور را آغاز کرد. کینوا باید در عمق 5/0 تا 1 سانتیمتر و در ردیفهایی با فاصله 45 تا 60 سانتیمتر کاشته شده و پس از آن بلافاصله آبیاری شود. حدودا 24 ساعت پس از کاشت جوانه زنی بذر انجام میشود که تا مرحله 2 تا 3 برگی نباید آبیاری صورت گیرد اما پس از آن گیاه به 5 تا 7 بار آبیاری نیازمند است.
• مراحل رشد کینوا
1. سبز شدن :
اولین نکته حائز اهمیت در کشت کینوا عمق مناسب است که برای سبز شدن یکنواخت توجه به عمق کاشت بسیار مهم است به این صورت که کشت سطحی موجب از دست رفتن آب بذر و کشت عمقی هم موجب تاخیر در سبز شدن و سبز نشدن. یکنواخت بذر میشود. بنابر این بهتر است کشت در عمق بیشتر از 2 سانتیمتری انجام نشود. نکته دوم میزان شوری آب است که کینوا در مرحله جوانه زنی تحمل بالایی به شوری دارد و میتواند در شوری40 دسی زیمنس بر متر جوانه بزند. اما توجه کنید که با افزایش شوری درصد سبز شدن بذر کاهش مییابد. کینوا در تاریخ کشت شهریور در صورت مناسب بودن شرایط دما و رطوبت و همچنین شوری خاک سه تا پنج روز بعد از کشت سبز میشود.
2. غنچه دهی:
زمانیکه ارتفاع گیاه به 15 تا 20 سانتیمتر برسد غنچه انتهایی ظاهر خواهد شد. در این مرحله برای کاهش خسارت آفتها سم پاشی گیاه توصیه میشود. همچنین در مرحله غنچه دهی 50 کیلوگرم در هکتار کود اوره سرک استفاده شود که بعد از این مرحله رشد سریع گیاه آغاز میشود.
3. گرده افشانی:
بعد از مرحله غنچهدهی پس از گذشت یک ماه ارتفاع گیاه به 80 تا 90 سانتیمتر میرسد. که با ظاهر شدن گردهها گیاه وارد فاز گرده افشانی میشود. در این مرحله برای داشتن حداکثر عملکرد، آبیاری و کود دهی مناسب لازم است که در ابتدای این دوره 50 کیلوگرم در هکتار کود اوره توصیه میشود.
• مبارزه با علف های هرز
در مراحل اولیه رشد گیاه(حدودا در دو هفته اول پس از سبز شدن) علفهای هرز بیشترین مشکل را ایجاد میکنند. و از آنجایی که سرعت رشد کینوا در این مرحله کند است قدرت مقابله با علفهای هرز را ندارد. پس مبارزه با آنها یکی از مهمترین عملیات داشت است. کشت زود هنگام و همچنین استفاده از علفکش های پیش کاشت بهترین راهحل برای مبارزه با آنهاست.
یکی از مهمترین، اصلیترین و خطرناکترین آفات مزارع کینوا در ایران لاروهای برگخوار کارادرینا و پرودنیا میباشد. این آفت در مراحل مختلف رشد به مزرعه کینوا حمله میکند. که هجوم آنها میتواند کل مزرعه را نابود کند. لاروها معمولا سبز رنگ هستند اما گاهی به رنگ سیاه و قهوهای هم دیده میشوند که به محض مشاهده تخم و یا لاروهای کوچک باید سمپاشی صورت گیرد. قابل ذکر است که آفت و بیماریهای کینوا مشابه گیاه اسفناج است، بیماریهای مهمی مانند بوتهمیری، سفیدک و لکه برگی و آفات آن کرم طوقه بر_شب پره سفید کلم و کرم برگخوار.
• برداشت
مرحله رسیدگی بسته به ژنوتیپ، منطقه کشت و تاریخ کشت متفاوت میباشد که خشک شدن گیاه و ریختن برگها نشان دهنده رسیدگی فیزیولوژیکی کینواست در این مرحله سنبلهها نیز کاملا زرد میشوند. در زمان رسیدن دانهها به خصوص در ژنوتیپهایی با میزان ساپونین کم، خطر گنجشکخوردگی امر جدی است که برای جلوگیری از خسارت میتوان درصورت زرد شدن حدود 50% سنبلهها محصول را برداشت کرد. برداشت میتواند به صورت مکانیزه و یا دستی انجام گیرد. در برداشت دستی، ساقههای گلدار از محل گل آذین جدا شده و در محلی زیر نور خورشید قرار داده تا رطوبت آن کاهش یابد و بذرها از بوته جدا شود. برداشت مکانیزه نیز توسط کمباین انجام میشود. متوسط عملکرد گیاه کینوا 1 تن در هکتار میباشد حتی در شرایط مطلوب میتوان تا 1.8 تن در هکتار محصول برداشت کرد.
*بحران کم آبی و خشکسالی در کشور و همچنین شرایط آب و هوایی موجب شده است که در بحث سرمایه گذاری در بخش کشاورزی توجه بیشتری به کاشت گیاهانی که آب بری کمتری دارند صورت گیرد. در سال های اخیر کینوا به دلیل اینکه یک گیاه کم آب بر و شورزیست است و میتواند در شرایط بحران کم آبی کشور نیز رشد کند به عنوان یک محصول ارزشمند و مناسب برای جایگزینی برنج مورد توجه فراوان قرار گرفته است که به جنبههای سرمایه گذاری روی آن نیز پرداخته شده است.
منابع
1. سیفتی، س. الف.، رمضان پور، س. س.، سلطانلو، ح.، صالحی. م.، و سپهوند، ن. ع. “بررسی برخی صفات مورفوفنولوژیک مرتبط با عملکرد و زودرسی در ارقام اصلاح شده کینوا (Chenopodium quinoa) “. مجله تولید گیاهان زراعی،8(2):169-153، 1394.
2. سپهوند، نیازعلی 1392 بررسي سازگاري، ويژگيهاي زراعي، فنولوژيكي و ارزش كيفي محصول گياه كينوا در ايران.گزارش نهایی، موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر، مركز اطلاعات و مدارك علمي و تحقيقاتي كشاورزي، شماره ثبت 44026
3. سپهوند، نیازعلی و گودرز نجفیان1394 آشنایی با گیاه یکنوا. پروژه کمک فنی جهت پذیرش، نهادینه سازی و تولید کینوا / TCP RAB/3403 مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر – فائو
4. شاه منصوری، رضوان1394 واکنش عملکرد ارقام کینوا Chenopodium quinoa Willd) ) به سطوح نیتروژن. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی.
5. . صالحی، معصومه و فرهاد دهقانی 1396 کینوا شبه غله مناسب منابع آب شور. مرکز ملی تحقیقات شوری. نشر آموزش کشاورزی
6. صالحی، م، سلطانی، و، دهقانی، ف 1396 پتانسیل تولید کینوا در فلات مرکزی ایران، همایش منطقهای حاشیه کویری مرکزی ایران_قم